اعمال شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان

اعمال مشترک شبهاى قدر:
شب قدر همان شبى است که در تمام سال شبى به خوبى و فضیلت آن نمى رسد و عمل در آن بهتر است از عمل در هزار ماه و در آن شب تقدیر امور سال مى شود و ملائکه و روح که اعظم ملائکه است در آن شب به اذن پروردگار به زمین نازل مى شوند و به خدمت امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف مشرّف مى شوند و آنچه براى هرکس مقدّر شده است بر امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف عرض مى کنند و اعمال شبهاى قدر بر دو نوع است :
 یکى آنکه در هر سه شب باید انجام داد و دیگر آنکه مخصوص است به هر شبى امّا اوّل پس آن چند چیز است:
 اوّل غسل است علاّمه مجلسى فرموده که غسل این شبها را مقارن غروب آفتاب کردن بهتر است که نماز شام را باغسل بکند دوّم دو رکعت نماز است در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ بگوید در روایت نبوى صلى الله علیه وآله است که از جاى خود برنخیزد تا حقّ تعالى او را و پدر و مادرش را بیامرزد  سیّم قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید:
 اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ وَما فیهِ، وَفیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ،
خدایا از تو خواهم به حق کتاب فرستاده شده ات و آنچه در آنست که در آن است نام بزرگت
 وَاَسْمآؤُکَ الْحُسْنى ، وَما یُخافُ وَیُرْجى اَنْ تَجْعَلَنى مِنْ عُتَقآئِکَ مِنَ النَّارِ،
و نامهاى نیکویت و آنچه بدانها ترس و امید شود که قرارم دهى از زمره آزاد شدگانت از دوزخ
 پس هر حاجت که دارد بخواهدچهارم آنکه مُصحَف شریف رابگیرد وبر سر بگذارد وبگوید:
اَللّهُمَّ بِحَقِ هذَا الْقُرْآنِ،وَبِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ، وَبِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ، وَبِحَقِّکَ
خدایا به حق این قرآن و به حق آنکس که او را بدان فرستادى و به حق هر مؤمنى که در این قرآن مدحش کرده اى و به حقى که
 عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ
تو بر ایشان دارى زیرا کسى نیست که حق تو را بهتر از خودت بشناسد
 پس ده مرتبه بگوید بِکَ یا اَللَّهُ و ده مرتبه بِمُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِعَلىٍّ و ده مرتبه بِفاطِمَةَ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ و ده مرتبه بِالْحُسَیْنِ
و ده مرتبه بِعَلِىّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ده مرتبه بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ و ده مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى و ده مرتبه بِمُحَمَّدِبْنِ عَلِىٍّ و ده مرتبه بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍ و ده مرتبه بِالْحُجَّةِ
پس هر حاجت که دارى طلب کن پنجم زیارت کند امام حسین علیه السلام را. در خبر است که چون شب قدر مى شود منادى از آسمان هفتم ندا مى کند از بُطنان عرش که حقّ تعالى آمرزیده هر که را که به زیارت قبر حُسین علیه السلام آمده ششم احیا بدارد این شبها را همانا روایت شده هرکه احیا کند شب قدرراگناهان اوآمرزیده شود هرچند به عدد ستارگان آسمان و سنگینى کوهها وکیل دریاها باشد هفتم صد رکعت نماز کند که فضیلت بسیار دارد و افضل آنست که در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه توحید بخواند هشتم بخواند:
 اَللَّهُمَّ اِنّى اَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً داخِراً، لا اَمْلِکُ لِنَفْسى نَفْعاً وَلا ضَرّاً، وَلا
 خدایا من شام کردم در حالى که بنده خوارى هستم که مالک سود و زیانى براى خویش نیستم و نتوانم
 اَصْرِفُ عَنْها سُوءاً، اَشْهَدُ بِذلِکَ عَلى نَفْسى ، وَاَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ
 از خویشتن پیش آمد ناگوارى را بازگردانم و این مطلبى است که من آن را بر خویش گواهى دهم و به ناتوانى
 قُوَّتى ، وَقِلَّةِ حیلَتى ، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْجِزْ لى ما
 خود و بیچارگیم در برابرت اعتراف دارم پس درود فرست بر محمد و آل محمد و وفا کن برایم بدانچه
 وَعَدْتَنى ، وَجَمیعَ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ،
 بر من و همه مؤمنین و مؤمنات وعده فرمودى از آمرزش در این شب
 وَاَتْمِمْ عَلَىَّ ما اتَیْتَنى فَاِنّى عَبْدُکَ الْمِسْکینُ الْمُسْتَکینُ، الضَّعیفُ
 و تمام کن بر من آنچه را به من دادى زیرا که من بنده بینواى مستمند ناتوان تهیدست
 الْفَقیرُ الْمَهینُ، اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْنى ناسِیاً لِذِکْرِکَ فیما اَوْلَیْتَنى ، وَلا [غافِلاً]
 خوار توام خدایا قرار مده مرا فراموشکار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودى و نه غافل از
 لِإِحْسانِکَ فیما اَعْطَیْتَنى ، وَلا ایِساً مِنْ اِجابَتِکَ، وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّى ،
 احسانت در آنچه به من عطا کردى و قرارم مده ناامید از اجابت خویش و اگرچه دیرزمانى طول کشد
فى سَرَّآءَ اَوْ ضَرَّآءَ، اَوْ شِدَّةٍ اَوْ رَخآءٍ، اَوْ عافِیَةٍ اَوْ بَلاءٍ، اَوْ بُؤْسٍ اَوْ
چه در خوشى و چه در سختى در دشوارى یا در آسایش در تندرستى یا گرفتارى در تنگدستى یا
 نَعْمآءَ، اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعآءِ *
 در نعمت براستى تو شنواى دعایى
 و این دعا را کفعمى از امام زین العابدین علیه السلام روایت کرده که در این شبها مى خوانده در حال قیام و قعود و رکوع و سجود و علاّمه مجلسى(ره) فرموده که بهترین اعمال در این شبها طلب آمرزش و دعا از براى مطالب دنیا و آخرت خود و پدر و مادر و خویشان خود و برادران مؤمن زنده و مرده ایشان است و اَذْکار و صلوات بر محمد و آل محمدعلیهم السلام آنچه مقدور شود و در بعضى از روایات وارد شده است که دعاء جوشن کبیر را در این سه شب بخوانند فقیر گوید که دعاء جوشن در سابِقْ گذشت و روایت شده که خدمت حضرت رسول صلى الله علیه وآله عرض شد که اگر من درک کنم شب قدر را چه از خداوند خود بخواهم فرمود عافیت را.

شب بیست و یکم فضیلتش زیادتر از شب نوزدهم است و باید اعمال آن شب را از غسل و احیاء و زیارت و نماز هفت قُل هُوَاللَّه و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعاى جوشن کبیر و غیرها در این شب به عمل آورد و در روایات تأکید شده در غسل و احیاء و جدّ و جهد در عبادت در این شب و شب بیست و سیم و آنکه شب قدر یکى از این دو شبست و در چند روایتست که از معصوم سؤال کردند که معین فرمایید که شب قدر کدامیک از این دو شب است تعیین نکردند بلکه فرمودند ما اَیسَرَ لَیلَتَینِ فیما تَطْلُبُ یا آنکه فرمودند ما عَلیک اَنْ تَفعَلَ خیراً فى‏ لَیلَتَینِ و نَحْوُ ذلِک وَقالَ شَیخُنَا الصَّدُوق فیما اَمْلى‏ عَلَى الْمَشایخِ فى مَجْلِسٍ واحِدٍ مِنْ مَذْهَبِ الْأِمامِیةِ وَ مَنْ اَحْیى‏هاتَینِ اللَّیلَتَینِ بِمُذاکرَةِ الْعِلْمِ فَهُوَ اَفْضَلُ وبالجمله از این شب شروع کند به دعاهاى شبهاى دهه آخر
اعمال شبهاى دهه آخر ماه رمضان: که از جُمله این دعا است که شیخ کلینى در کافى از حضرت صادق‏علیه السلام روایت کرده که فرمود مى‏گویى در دهه آخر ماه رمضان در هر شب: اَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِک الْکریمِ، أنْ ینْقَضِىَ عَنّى‏ شَهْرُ رَمَضانَ، اَوْ یطْلُعَ‏ الْفَجْرُ مِنْ لَیلَتى‏ هذِهِ، وَلَک قِبَلى‏ ذَنْبٌ اَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنى‏ عَلَیهِ. و کفعمى در حاشیه بلد الأمین نقل کرده که حضرت صادق‏علیه السلام در هر شب از دهه آخر بعد از فرایض و نوافل مى‏خواند: اَللّهُمَّ اَدِّعَنَّا حَقَّ ما مَضى‏ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ، وَاغْفِرْ لَنا تَقْصیرَنا فیهِ، وَتَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولاً، وَلا تُؤاخِذْنا بِاِسْرافِنا عَلى‏ اَنْفُسِنا وَاجْعَلْنا مِنَ الْمَرْحُومینَ وَلا تَجْعَلْنا مِنَ الْمَحْرُومینَ و فرمود هر که بگوید این را بیامرزد حقّ تعالى تقصیرى‏که از او سرزده درایام گذشته از ماه رمضان ونگه دارد او را از معاصى در بقیه ماه و از جمله سید بن طاوس در اقبال از ابن اَبى‏ عُمَیر از مُرازِم نقل کرده که‏ حضرت صادق‏علیه السلام در هر شب از دهه آخر مى‏خواند: اَللّهُمَّ اِنَّک قُلْتَ فى‏ کتابِک‏ الْمُنْزَلِ، شَهْرُ رَمَضانَ الَّذى‏ اُنْزِلَ فیهِ الْقُرْ انُ هُدىً لِلنَّاسِ وَبَیناتٍ‏ مِنَ الْهُدى‏ وَالْفُرْقانِ، فَعَظَّمْتَ حُرْمَةَ شَهْرِ رَمَضانَ بِما اَنْزَلْتَ فیهِ‏ مِنَ الْقُر انِ، وَخَصَصْتَهُ بِلَیلَةِ الْقَدْرِ، وَجَعَلْتَها خَیراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ، اَللّهُمَّ وَهذِهِ اَیامُ شَهْرِ رَمَضانَ قَدِ انْقَضَتْ، وَلَیالیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ، وَقَدْ صِرْتُ یا اِلهى‏ مِنْهُ اِلى‏ ما اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّى‏، وَاَحْصى‏ لِعَدَدِهِ‏ مِنَ الْخَلْقِ اَجْمَعینَ فَاَسْئَلُک بِما سَئَلَک بِهِ مَلائِکتُک الْمُقَرَّبُونَ، وَاَنْبِیآؤُک الْمُرْسَلُونَ، وَعِبادُک الصَّالِحُونَ، اَنْ تُصَلِّىَ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَفُک رَقَبَتى‏ مِنَ النَّارِ، وَتُدْخِلَنِى الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِک، وَاَنْ تَتَفَضَّلَ عَلىَّ بِعَفْوِک وَکرَمِک، وَتَتَقَبَّلَ تَقَرُّبى‏، وَتَسْتَجیبَ دُعآئى‏، وَتَمُنَّ عَلَىَّ بِالْأَمْنِ یوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کلِّ هَوْلٍ اَعْدَدْتَهُ لِیومِ الْقِیامَةِ، اِلهى‏ وَاَعُوذُ بِوَجْهِک الْکریمِ، وَبِجَلالِک الْعَظیمِ، اَنْ ینْقَضِىَ اَیامُ‏ شَهْرِ رَمَضانَ وَلَیالیهِ، وَلَک قِبَلى‏ تَبِعَةٌ اَوْ ذَنْبٌ تُؤاخِذُنى‏ بِهِ، اَوْ خَطیئَةٌ تُریدُ اَنْ تَقْتَصَّهَا مِنّى‏ لَمْ تَغْفِرْها لى‏، سَیدى‏ سَیدى‏ سَیدى‏، اَسْئَلُک یا لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اِذْ لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، اِنْ کنْتَ رَضیتَ عَنى‏ فى‏ هذَا الشَّهْرِ، فَاْزدَدْ عَنّى‏ رِضاً، وَاِنْ لَمْ تَکنْ رَضیتَ عَّنى‏، فَمِنَ الْأنَ‏ فَارْضَ عَنّى‏، یا اَرْحَمَ الرَّاحِمینَ، یا اَللَّهُ یا اَحَدُ یا صَمَدُ، یا مَنْ لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ، وَلَمْ یکنْ لَهُ کفُواً اَحَدٌ. و بسیار بگو: یا مُلَینَ الْحَدیدِ لِداوُدَ عَلَیهِ السَّلامُ یا کاشِفَ الضُّرِّ وَالْکرَبِ الْعِظامِ عَنْ اَیوبَ عَلَیهِ‏ السَّلامُ، اَىْ مُفَرِّجَ هَمِّ یعْقُوبَ عَلَیهِ السَّلامُ، اَىْ مُنَفِّسَ غَمِّ یوسُفَ‏ عَلَیهِ السَّلامُ، صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، کما اَنْتَ اَهْلُهُ، اَنْ تُصَلِّىَ‏ عَلَیهِمْ اَجْمَعینَ، وَافْعَلْ بى‏ ما اَنْتَ اَهْلُهُ، وَلا تَفْعَلْ بى‏ ما اَنَا اَهْلُهُ. و از جمله این دعاها است که در کافى مسنداً و در مقنعه و مصباح مُرْسَلاً نقل شده که مى‏گوئى در لیله اولى یعنى در شب بیست ویکم: یا مُولِجَ اللَّیلِ فِى النَّهارِ، وَمُولِجَ النَّهارِ فِى اللَّیلِ، وَمُخْرِجَ الْحَىِّ مِنَ الْمَیتِ، وَمُخْرِجَ الْمَیتِ مِنْ الْحَىِّ، یا رازِقَ مَنْ یشآءُ بِغَیرِ حِسابٍ، یا اَللَّهُ یا رَحْمنُ یا اَللَّهُ یا رَحیمُ، یا اَللَّهُ‏ یا اَللَّهُ یا اَللَّهُ، لَک الْأَسْمآءُ الْحُسْنى‏، وَالْأَمْثالُ الْعُلْیا، وَالْکبْرِیآءُ وَالْألاءُ، اللَّیلَةِ فِى السُّعَدآءِ، وَرُوحى‏ مَعَ الشُّهَدآءِ، وَاِحْسانى‏ فى‏ عِلِّیینَ، وَاِسآئَتى‏ مَغْفُورَةً، وَاَنْ تَهَبَ لى‏ یقینَاً تُباشِرُ بِهِ قَلْبى‏، وَاِیماناً یذْهِبُ‏ الشَّک عَنّى‏، وَتُرْضِینى‏ بِما قَسَمْتَ لى‏، وَآتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِى الْأخِرَةِ اَسْئَلُک اَنْ تُصَلِّىَ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمى‏ فى‏ هذِهِ‏ حَسَنَةً، وَقِنا عَذابَ النَّارِ الْحَریقِ، وَارْزُقْنى‏ فیها ذِکرَک وَشُکرَک، وَالرَّغْبَةَ اِلَیک وَالْإِنابَةَ، وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداًوَ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِ وَعَلَیهِمُ السَّلامُ.
کفعمى از سید بن باقى نقل کرده که در شب بیست و یکم مى‏خوانى: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ، وَاقْسِمْ لى‏ حِلْماً یسُدُّ عَنّى‏ بابَ الْجَهْلِ، وَهُدىً‏ تَمُنُّ بِهِ عَلَىَّ مِنْ کلِّ ضَلالَةٍ، وَغِنىً تَسُدُّ بِهِ عَنّى‏ بابَ کلِّ فَقْرٍ، وَقُوَّةً تَرُدُّ بِها عَنّى‏ کلَّ ضَعْفٍ، وَعِزّاً تُکرِمُنى‏ بِهِ عَنْ کلِّ ذُلٍّ وَرِفْعَةً تَرْفَعُنى‏ بِها عَنْ کلِّ ضَعَةٍ، وَاَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنّى‏ کلَّ خَوْفٍ، وَعافِیةً تَسْتُرُنى‏ بِها عَنْ کلِّ بَلاءٍ، وَعِلْماً تَفْتَحُ لى‏ بِهِ کلَّ یقینٍ، وَیقیناً تُذْهِبُ‏ بِهِ عَنّى‏ کلَّ شَک، وَدُعآءً تَبْسُطُ لى‏ بِهِ الْإِجابَةَ فى‏ هذِهِ اللَّیلَةِ، وَفى‏ هذِهِ السَّاعَةِ السَّاعَةِ السَّاعَةِ السَّاعَةِ یا کریمُ وَخَوْفاً تَنْشُرُ لى‏ بِهِ‏ کلَّ رَحْمَةٍ، وَعِصْمَةً تَحُولُ بِها بَینى‏ وَبَینَ الذُّنُوبِ، حَتّى‏ اُفْلِحَ بِها عِنْدَ الْمَعْصُومینَ عِنْدَک، بِرَحْمَتِک یا اَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.و روایت شده که در شب بیست و یکم حمّاد بن عثمان بر حضرت صادق‏علیه السلام وارد شد حضرت سؤال کرد که غسل کرده‏اى عرض کرد بلى فدایت شوم پس حضرت حصیرى طلبید و حمّاد را نزدیک خود طلبید و مشغول نماز شد و پیوسته آن حضرت نماز خواند و حمّاد نیز خود را به آن حضرت چسبانیده بود و نماز مى‏خواند تا از نمازهاى خویش فارغ شدند پس آن حضرت دعا کرد و حمّاد آمین گفت تا صبح طلوع کرد آن جناب اذان و اقامه گفت و بعض از غِلْمان خود را طلبید و پیش ایستاد و نماز صبح خواند در رکعت اوّل حمد و قدر و در دویم حمد و توحید خواند و بعد از نماز مشغول به تسبیح و تحمید و تقدیس و ثناى بر خدا و صلوات بر پیغمبرصلى الله علیه وآله و دعا براى مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات شد پس سر به سجده نهاد و مقدار یک ساعت بجز نفس چیزى از آن جناب شنیده نشد پس از آن این دعا را خواند لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَالْاَبْصارِ تا آخر دعا که در اقبالست و شیخ کلینى روایت کرده که حضرت باقرعلیه السلام در شب بیست و یکم و بیست و سیم دعا مى‏خواند تا نیمه شب و بعد از آن شروع مى‏نمود به نماز خواندن و بدانکه در هر شب از شبهاى این دهه غسل مستحب است و روایت شده که حضرت رسول‏صلى الله علیه وآله در هر شب این دهه غسل مى‏کرد و اعتکاف در این دهه مستحب است و فضیلت بسیار دارد و افضل اوقات اعتکاف است و روایت شده که مقابل دو حجّ و دو عمره است: وَکانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ الِهِ: اِذا کانَ الْعَشْرُ الْأَواخِرَ، اعْتَکفَ‏ فِى‏الْمَسْجِدِ، وَضُرِبَتْ لَهُ قُبَّةٌ مِنْ شَعْرٍ، وَشَمَّرَ الْمیزَرَ، وَطَوى‏ فِراشَهُ.و بدانکه در این شب در سنه چهلم واقع شد شهادت مولاى‏ما حضرت امیرالمؤمنین‏علیه السلام و در این شب تجدید مى‏شود احزان آل محمّدعلیهم السلام و اشیاع ایشان و روایت شده که در آن شب مانند شب شهادت امام حسین‏علیه السلام برداشته نشد سنگى از روى زمین مگر آنکه در زیر آن خون تازه بود شیخ مفید فرموده که در این شب صلوات بسیار بفرستد و سعى و کوشش کند در نفرین بر ظالمان آل‏محمدعلیهم السلام و لعن بر قاتل امیرالمؤمنین‏علیه السلام روز بیست و یکم روز قتل حضرت امیرالمؤمنین‏علیه السلام و مناسبست زیارت آن جناب و کلمات حضرت خضرعلیه السلام که به منزله زیارت آن حضرتست در این روز.

منبع: مفاتیح الجنان-شیخ عباس قمی